Leegte

Ze klopte op mijn deur. Het klonk voorzichtig, een schril contrast met de manier waarop ze met een mes allesbehalve voorzichtig in de bloemkool hakte als ze dacht alleen te zijn. Ik had daarom ook niet verwacht dat zij het zou zijn toen ik naar de deur snelde om deze te openen voor mijn onverwachte bezoeker.

"Hoi." "Hoi!" Weer was er het aftasten. Ik kon haar gezicht nu beter bestuderen. Puntig. Een spitse neus en duidelijke kaaklijnen rondom het smalle gezicht. Op haar jukbeenderen een veeg make-up. Donkere ogen. Zorgvuldig bewerkte wimpers. Haar mascara klonterde niet. Een zwart lijntje. Haar haar was steil en glanzend en viel tot net iets verder dan haar kaken langs haar gezicht. De langste lokken twijfelden of ze haar schouders zouden raken. Geblondeerd, dacht ik. Ze kon het hebben. Het gaf haar een zekere klasse en het zorgde voor een afstand tussen ons. Je kon zien dat ze goed voor zichzelf zorgde. Zonder dat ik verder ook maar iets van haar wist, keek ik tegen haar op. Ik vroeg me af wat zij in mijn gezicht las, of in mijn houding.

"Ik ben morgen jarig," viel ze met de deur in huis. Daarna bleef ze stil, alsof ze met deze mededeling alles wel gezegd had. "Leuk!" zei ik dus maar. Gelukkig vroeg ik niet of ze 'lekker haar verjaardag ging vieren.' Ik wilde haar niet betuttelen. Ik weet niet waar die neiging vandaan kwam. Ze had een onbeholpenheid over zich zoals een klein, ontredderd kind dat ook kan hebben. Misschien was dat het. Haar uiterlijk klopte niet met haar manier van doen. Het intrigeerde me: de tegenstrijdigheid.
"Valt wel mee." De stilte die volgde, was weer lang, maar ze herpakte zichzelf: "Ik krijg veel bezoek. Ik heb niet genoeg zitplaatsen. Kan ik één of twee stoelen van je lenen?" Ze sprak de zinnen snel achter elkaar uit, alsof ze er gauw vanaf wilde zijn. Ik schoot in de lach. "Ja, natuurlijk." Onhandig sjouwden we twee van mijn stoelen (ik schoof ze bij de eettafel vandaan) de trap af, over de gang, langs de keuken, naar haar verdieping. Voor haar deur bedankte ze me - ze zou het verder wel redden.
Later die dag vond ik een kaartje dat onder mijn deur door was geschoven. Ze nodigde mij ook uit, voor de avond daarop. Meer dan plichtsbesef kon het niet zijn. Je kon niet iemand niet uitnodigen op een feestje als je voor diezelfde gelegenheid stoelen van haar leende. Ik besloot ernaartoe te gaan vanuit een zelfde plichtsgevoel. Beleefdheid, maar toch ook nieuwsgierigheid. Ik wilde achter haar deur kijken.

Ik kwam expres laat. Toen ik haar woonkamer binnentrad, was het er warm en vol met mensen. Overal lagen grote, kleurrijke kussens op de grond. Groepjes mensen zaten verdeeld over de kamer bij elkaar, zoals mensen op een zomerse dag in het gras zitten in een park. Langs één muur, keurig opgesteld in een rij naast elkaar, stonden stoelen. Ze waren allemaal verschillend. Vaag herkende ik mijn twee stoelen. Leeg.

Bloemkool

Het eerste beeld dat ik van haar kreeg, zou me voor altijd bijblijven. We maakten kennis in de keuken en ze stond bloemkool te snijden. Een grote stronk bloemkool, midden op het aanrecht. Ze hakte er met een mes in. Met één hand hield ze het gevaarte op zijn plaats en met haar andere hand bediende ze het mes. Er droop water van de stronk. Aan de linkerkant van het aanrecht stond een berg afwas, demonstratief opzij geschoven. De borden, schaaltjes, kopjes en glazen waren in elkaar en op elkaar gestapeld zodat er zoveel mogelijk ruimte op het aanrechtblad vrijkwam. Bestek was in de hoogste glazen gestoken.
Het mes dat ze gebruikte, had een zwart handvat. Ik dacht dat je dat een lemmet noemde, maar het woord kwam me ineens vreemd voor. Terwijl ik haar voor het eerst in de ogen keek, was dat waar ik aan dacht: noem je het handvat van een mes nu een lemmet? Terwijl ze doorging met het snijden van de bloemkool - het hakken was geen onhandigheid, je kon zien dat ze het vaker deed, dit was gewoon haar manier - keek ze me aan. Ik durfde bijna niet terug te kijken of iets te zeggen, bang dat ik haar zou afleiden en dat het mis zou gaan met het mes. Gelukkig hield ze even stil.

"Hoi!" 'Hoi.' We bleven elkaar stilzwijgend aankijken, aftastend. Ik stond op de drempel, tegen de deurpost aan. Een deur zat er niet in. De keuken en de gang waren niet van elkaar gescheiden, behalve door de drempel. En de deurposten. Ze gaven prijs dat er ooit een deur gezeten had. Waarschijnlijk waren wij toen nog klein, wij: zij en ik. Het huis was oud. Ik vond haar ook oud. "Jij bent zeker de nieuwe bewoner van de bovenste verdieping?" "Klopt!" Ik stak mijn hand niet uit, maar noemde mijn naam. Haar naam leek op die van mij. Mijn ogen dwaalden weer af naar de bloemkool. "Lekker aan het koken?" Het was de meest debiele vraag die een mens kan stellen aan een ander mens. Ze lachte en veegde een pluk haar weg uit haar gezicht. Met die beweging spetterde ze water van de bloemkool op de grond. Ik vroeg me af of ze die bloemkool helemaal alleen op zou eten. Misschien kreeg ze bezoek. Of misschien verdeelde ze de stronk in stukken voor verschillende dagen van de week. Ik vroeg me af wat ze er verder bij zou eten. Er lag niets op het aanrecht dat me een aanwijzing gaf. Ik besloot het niet te vragen en draaide me om.

Beeldecho

Het was duidelijk hoe hij dacht over het verschil tussen hen. De woorden echoden na in haar hoofd. Hoe kon het dat hij haar zo zag? Kwam zij werkelijk zo over, of zat dat alleen in zijn hoofd? Had zij zelf bijgedragen aan dit beeld? In hoeverre was zij verantwoordelijk voor de manier waarop hij haar zag?

Natuurlijk, ze kon hard zijn. Vaker hadden mensen haar ervan beticht nogal zwart-wit te kunnen denken, zich zo althans te uiten. Het deel achter de komma vond ze nodig toe te voegen. Ze kon zich veel resoluter uitdrukken dan hoe de grijze ideeën in haar hoofd zweefden, maar ze deed dit heel bewust. Niet bij iedereen, niet altijd, maar bij hem wel, nu wel. Om tegenwicht te bieden. Om duidelijk te zijn. Om tot denken aan te zetten, wellicht. Ze wist precies wanneer ze haar mening liet gelden en wanneer niet. Ze deed dat niet bijzonder vaak, maar áls ze het deed, dan was dit stellig. Ze koos die momenten zorgvuldig. Niet altijd vond ze het nodig. Niet altijd waren de gevolgen even belangrijk. Niet altijd was het de energie waard. Niet altijd deed het ertoe. Niet echt. Over onbenullige zaken haalde ze haar schouders op. Ze kon onmogelijk strijden voor ieder detail in de wereld. Er waren genoeg zaken waar ze domweg de interesse niet voor op kon brengen. Dat nam ze zichzelf niet kwalijk.

Nu ging ze wél de strijd aan. Omdat hij het was die dit zei. Omdat hij een beeld van haar had waar ze zich onmogelijk in kon vinden. Ze had het geprobeerd, uit alle macht. Ze probeerde zich in te leven in hem. Ze probeerde door zijn ogen naar zichzelf te kijken, maar het lukte niet: ze zag niet wat hij zag. Ze kon zijn gedachtekronkel niet volgen. Ze begréép hem niet. Het was iets anders dan het oneens zijn met iemand. Fundamenteel anders. Ook als ze het oneens was met iemand, kon ze vaak nog wel begrijpen waarom iemand zo dacht. Dan wond ze zich er niet over op.  Dat kon ze gauw genoeg loslaten, maar dit leek nergens op gebaseerd. Dit kon ze niet plaatsen. Had zij hem ooit aanleiding gegeven voor de gedachte die hij had over haar? Ze ging haar gangen na. Ze spitte in het verleden. Ze wilde haar beeld helder krijgen - zijn beeld.

Ze vroeg hem ernaar, natuurlijk, maar hij was meer het type dat standpunten en oordelen poneerde, zonder daar argumentatie aan toe te voegen. Hij kon beter schreeuwen dan praten. Hij was beter in monologen dan in dialogen. Ze vond geen ingang. Geen enkele. Alles wat ze had, was de echo in haar hoofd.

De troost

Als de klanken
van een piano
-een instrument!-
aangeslagen door
een oefenend kind
spelend nog
door de muren galmen
in een huis
- waar het verder stil is
geen beweging
geen geluid
geen stem
geen wereld
die er is -
vegen ze alle voorgrond
weg en stellen ze
gerust
al wat daarachter is.

Het spel dat
nergens van afhangt
en is, dat wint.
Altijd.
Naar het probeersel
wordt geluisterd
en dat is
de reinste soort
die alles heelt
wat nog niet ging
nog niet
niet echt.

Het is deze kunst
de enige die er is
die mij vindt
-bemoedigend-
en die
haar doel bereikt.

...

Klankbord

De wind stond zo hard dat ze het gevoel had dat hij haar ene oor in blies, dwars door haar hoofd boorde, om er via haar andere oor weer uit te gaan. Ze stelde zich voor dat er midden in haar hoofd nu een lege strook ontstaan was. In haar hoofd zat nu Het Niets. Het deed bijna pijn zo hard als de wind ging. De leegte deed pijn, maar was gevuld met alles. Het was alles, wat de wind meebracht. Ze dacht dat de wind haar bewust wilde maken, bewust van wat er in haar hoofd was, en bewust van wat ze moest laten gaan. Ze zei dat allemaal en ze zag dat hij dacht dat het gebazel was. Ze zag ook dat hij haar desondanks liet praten en daardoor deed de leegte wat minder pijn.

Via de duinen liepen ze terug, schuilend voor de zeewind. "Kijk, een muur van groen," zei hij toen ze terug naar beneden liepen. Het was een beschermwal, dacht ze. Een beschermwal en een opslagplaats. Hier werd opgeslagen wat de wind meenam. Hier was het vol en 'veel aanwezig'. Ze zei dat ze zichzelf niet meer voelde en bazelde tegen hem aan. Ze vroeg wat hij net zei, want ze hoorde hem wel, maar ze luisterde niet. Hij was haar beste achtergrondgeluid en zij vormde zijn achtergrond. Alles wat ze dacht en wat er nog over was in haar hoofd, klonk beter als ze het tegen hem zei. Tegen ieder ander klonk het belachelijk. Hij zei minstens even belachelijke dingen. Achteraf lachten ze elkaar uit, maar op het moment waren ze heel serieus. Het was alsof ze iets stiekems deden. Het was hun gouden verbond.

"Jammer dat we via deze weg terug zijn gegaan," zei hij, en nu luisterde ze, "maar ik dacht dat het anders was." Ze beaamde dat je dan bedrogen uitkwam. "Zo dichtbij en zo ver weg," hoorde ze zichzelf nog bazelen. Even daarna was ze terug. Ze leunde tegen de beschermwal. "Ik ben ineens zó moe, ik ben helemaal door elkaar gewaaid en alles moet zijn plek weer vinden." Hij had het ook, maar bij hem was de boel juist weer op zijn plek gewaaid. Dat zei hij. Ze knikte. Ze wisselden elkaar af.

Grote wereld

Ze moest lachen. Haar glimlach veranderde steevast in een schaterlach, hoe meer hij zei. Zijn taal en zijn gebaren waren vurig. Hij verkondigde alles wat hij zei heel stellig en zijn hele lichaam deed mee met zijn verhaal. Ze kon zich niet voorstellen dat er ook maar één klein minuscuul stukje in zijn hoofd over was waar op dat moment plaats was voor iets anders. Als hij praatte -om het even waarover-, dan gooide hij alles in de strijd. Ze had soms moeite naar de inhoud van zijn verhaal te luisteren omdat de vorm al een verhaal op zich was. Wanneer de inhoud tot haar doordrong, volgde de schaterlach. Ze lachte niet alleen om zijn verhaal, maar ook om het besef dat ze zo verschillend waren en toch zo samen één.

"Jij bent echt zó anders dan ik!"
"Dat weet ik. Maar ik ken jouw type."
"En ik dat van jou..."

Vanaf de eerste blik voelde ze zich meer met hem verbonden dan ze zich ooit gevoeld had met welk ander mens dan ook. Blijkbaar kon dat. Blijkbaar had Moeder Aarde, of Het Lot, of God, of wie of wat dan ook die of dat daarover ging, besloten dat dat kon. De verwondering daarover bracht haar in extase.

"Het is grappig om jou te horen praten."
"Je lacht me gewoon uit."
"Soms. Maar nu vond ik het gewoon mooi."
"Ik kan me niet voorstellen te denken zoals jij denkt, maar ik begrijp het wel."
"Het maakt onze wereld best groot."
"Ja."

Onder ons

Blijf je bij me als het weer het toestaat en weer toeslaat als een klok aan de wand?
Blijf je bij me tot aan de groene muren, bodemloze bergen met een zachte zorgenziel?
Blijf je me vertellen wat je ziet en zeg je het met woorden die ik hoor?
Blijf je tot aan de wanden van ons bestaan, met mos begroeid en gras van raam?
Blijf je bij me tot het plafond doorbreekt, waar de regen nooit genas?
Blijf je me vertellen hoe het uitzicht voelt en zeg je het als ik het zie?
Blijf je bij me tot het licht de golven raakt, het grijs grijnst als glas?
Blijf je tot de schuimkoppen dreigen en overspoelen, smakeloos gesmak?
Blijf je tot het vuil het land verpest en blijf je wijzen waar het lag?
Blijf je tot de aarde geen voetstappen meer kent, als onbestemd herinneringshelal?
Blijf je bij me tot de hemel hoog is, en weggespoeld als dwaze wens van as?
Blijf je weten wie ik was?

Blijf je dan nog even bij me, wachten tot het over is wat ik bedoel?
Blijf je dan nog even samen rennen omdat dat is wat we doen en deden, mouw aan mouw?

Het blijft ons onderonsje,
op een bankje in de zonnekou.

...

Gelaagde geste

Het was een geste van vriendelijkheid, ik kan hier onmogelijk zeggen: gebaar. ‘Geste’ is een woord dat beter de lading dekt. Wie het verschil met mij ziet, begrijpt wat ik bedoel. Gebaar is hard en koud en koel, hoe vriendelijk ook bedoeld, maar een geste is van de grootste warmte denkbaar, als deze vriendelijk is –en dat is hij altijd. Het woord dreunt al een paar dagen door mijn hoofd: geste. Ik weet niet hoe het erin kwam en ik kan me niet herinneren wanneer ik ooit voor het eerst van het bestaan van dit woord afwist. Ik lieg, maar ik wil het niet delen (ik lijk misschien open, maar dat ben ik niet). Ik weet wel dat ik er onmiddellijk van hield. Met sommige woorden heb ik dat. Nu was het een associatie toen iemand tegen me sprak. Ik krijg soms de vreemdste associaties wanneer mensen tegen me praten. Een blik, een houding, een onhandigheid of een bedoeling. Een pluk haar voor een gezicht of een loensend oog, een scheve tand of een kloddertje speeksel in een mondhoek. Het is moeilijk te luisteren naar wat mensen zeggen, omdat er zoveel is dat kan afleiden. Al deze afleidingen zijn te associëren met woorden.

Ik droom in woorden. Ik zie wel beelden als ik droom, zoals we allemaal doen veronderstel ik –nooit heb ik een ander er expliciet naar gevraagd- , maar als een droom belangrijk is, dan gaat hij altijd gepaard met een woord. Ik zie dan in mijn droom letterlijk een woord, dit kan gedrukt staan of geschreven, knipperend of gewoon aan de rand van het droombeeld constant aanwezig zijn. Wanneer ik ontwaak vervagen de beelden –langzaam maar zeker altijd-, maar zo’n woord kan nog dagen of weken door mijn hoofd spoken, in de exacte vorm van het beeld waarin ik het geschreven zag staan in mijn droom. Ik weet zeker dat zo’n woord me iets wil vertellen en dat ik er wat mee moet. Woorden schreeuwen altijd naar me in mijn droom. Ze vragen de aandacht. Ik zou zo een lijstje kunnen geven van woorden die ik gedroomd heb, maar zo ver wil ik niet gaan.

Geste heb ik niet gedroomd, al zou je dat nu misschien verwachten. Geste kwam op klaarlichte dag tot me. Het dwarrelde zomaar vanuit de lucht mijn geest in, terwijl er iemand tegen me sprak. Geste van vriendelijkheid. Er sprak niet echt iemand tegen me, maar het was de herinnering aan een gesprek. Het was niet voor het eerst dat ik dit woord ‘hoorde’, maar het had een lange reis afgelegd. Het lag ver verborgen in mijn woordenkabinet, omdat er lange tijd geen afleidingen waren geweest die de associatie van dit woord met zich meebrachten. Juist dat laatste maakte dat niet alleen de afleiding, maar zelfs het woord van een onnavolgbare vriendelijkheid werd. Een vriendelijk woord kan slechts vriendelijke zaken omschrijven en herinneringen zijn altijd vriendelijker dan de werkelijkheid waaraan ze herinneren. Herinneringen zijn net dromen. Bij herinneringen heb ik het ook: woorden.

Woorden die ik gedroomd of herinnerd heb, onthoud ik. Ik onthoud ze, tot ik ontdek waarom, en dan koester ik ze. 

...

Verontschuldigend schuilen

“Ik hoor het aan je,” zei hij, “je praat veel harder dan vroeger. Niet zo voorzichtig meer, alsof je kan breken bij het horen van je eigen stemgeluid. Je klonk altijd verontschuldigend.”  Hij klonk niet beschuldigend. Zij moest lachen. “Het komt door de omgeving,” zei ze. “Die is zo hard dat ik wel moet. Ik moet schreeuwen om verstaanbaar te blijven. Je wil zeker zeggen dat ik fragiel was?” Ze riep haar woorden nu expres tegen de wind in. Hij lachte. Hij lachte om haar bescheidenheid die vals was, maar van de oprechtste soort. Ze speelde met haar eigenschappen, maar hij hoorde de omgeving niet. De omgeving was niet hard. Zij was het. Zij was zo duidelijk aanwezig dat alles om haar heen verstomde, hoewel de wind alleen haar omver kon blazen. Iets kleins kon genoeg zijn om haar van de wereld te blazen. Daar had hij ooit één glimp van opgevangen. Niets was er van haar over. Achter iets kleins ging altijd iets groots schuil. Sindsdien zag hij haar overal. En ze was hard, hard in al haar verschijningsvormen, behalve in het echt. Nu zag hij haar steeds vaker terug zoals hij haar kende. Hij hield van haar zoals zij zich aan haar omgeving aanpaste als water. Hij hield van haar ongrijpbare aard. Zijn handen waren leeg.

“Ik hoor aan jou dat je veranderd bent.” Hij zei het nog een keer, om haar te laten horen wat hij zei. “Verandering bestaat niet,” zei ze. “Dat is alsof er goed en kwaad bestaat en alsof je van het één naar het ander kan gaan. Of van jong naar oud. Tegenstellingen zijn de grootste onzin ooit bedacht en van een naam voorzien.” Ze bleven even stil staan, om zich van hun plaats te verzekeren. “Ik blijf altijd wie ik ben, ik kies alleen steeds een ander,” besloot ze. Hij duwde haar vooruit terwijl hij het zei: “Ik hoor je.” En nog een keer, zachter: “Ik hoor je.” Dat wist ze en daarom durfde ze. In haar hoofd repeteerde ze alles eerst voor hem. Hij was haar onzichtbare zeil in de wind. “Als je stopt met praten, gaat het in mijn hoofd nog door,” zei hij, “de woordenstroom gaat verder in mijn hoofd, tot hij wegebt omdat ik er te lang naar heb geluisterd en niet meer weet hoe het begon.” Ze verklaarde hem voor gek dat hij naar haar luisterde. Er was niets wezenlijks dat zij te melden had. Ze snapte wel waarom hij altijd zo laat reageerde. In zijn hoofd was het nog niet stil. Zijn hart was vol. Ze priemde met een vinger in zijn borst. “Ik prik een gaatje in je hart.” Ze kon hem vangen en bevrijden.

...